W dobie coraz bardziej restrykcyjnych wymagań związanych z zachowaniem odpowiednich warunków w miejscu pracy jedną z elementarnych kwestii wciąż pozostaje kontrola trzeźwości pracowników. Jest to temat szczególnie często podnoszony w takich branżach, jak na przykład transport, w którym obowiązują rygorystyczne przepisy mające na celu zwiększyć bezpieczeństwo na drogach. W niniejszym artykule omówimy najważniejsze zasady i wymagania związane z kontrolą trzeźwości w pracy w 2023 roku – zapraszamy!
Jakie przepisy regulują kontrolę trzeźwości w pracy?
W Polsce, regulacje dotyczące kontroli trzeźwości w miejscu pracy zawarte są w Kodeksie pracy. Jest to jeden z kluczowych aktów prawnych, który nakłada na pracodawców szereg obowiązków związanych z zapewnieniem bezpiecznych i uczciwych warunków pracy. Najnowsze przepisy w kwestii kontroli trzeźwości weszły w życie 21 lutego 2023 roku.
Zgodnie z wprowadzonymi zmianami (art. 221c-221f, art. 221g, a także art. 221h Kodeksu), pracodawca ma prawo przeprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników (oraz osób zatrudnionych na podstawie innej umowy niż umowa o pracę) jeśli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony zdrowia i życia ludzi i/lub ochrony mienia. Nowe przepisy pozwalają między innymi na przeprowadzenie prewencyjnej kontroli trzeźwości w pracy, czyli kontroli pracownika, który nie wykazuje widocznych oznak nietrzeźwości. Należy podkreślić, że zgodnie paragrafem 2 art.221c, kontrola trzeźwości musi zostać przeprowadzona w sposób, który nie narusza godności oraz dóbr osobistych pracownika. Warto również dodać, że pracodawca ma prawo do przetwarzania niezbędnych danych (data, dokładna godzina, wynik badania) i przechowywania ich w aktach osobowych pracownika do roku od dnia wykonania badania.
Jakie są konsekwencje braku trzeźwości w pracy dla pracownika i pracodawcy?
Pracownik w stanie nietrzeźwości ryzykuje poważnymi konsekwencjami nie tylko dla siebie, ale także dla pracodawcy – mowa na przykład o stratach finansowych. W niektórych sytuacjach (regulowanych przez prawo cywilne lub karne) pracodawca może ponieść odpowiedzialność za wypadki spowodowane przez pracowników, którzy wykonywali swoje obowiązki pod wpływem alkoholu lub innych środków psychoaktywnych. W konsekwencji może się to wiązać z koniecznością wypłaty odszkodowań lub kar umownych (np. za opóźnienia powstałe podczas realizowania zleceń transportowych).
Jak sytuacja wygląda w perspektywy osoby zatrudnionej? Jeżeli podczas kontroli trzeźwości w pracy stwierdzono w organizmie pracownika zawartość alkoholu równą lub wyższą 0,2 promila, pierwszą konsekwencją jest niedopuszczenie do dalszego wykonywania obowiązków służbowych. Czas przymusowego zwolnienia w związku ze stwierdzeniem nietrzeźwości nie wlicza się do wynagrodzenia. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, wykonywanie pracy w stanie wskazującym na spożycie alkoholu (0,2 do 0,499 promila) lub w stanie nietrzeźwości (od 0,5 promila) może wiązać się z takimi konsekwencjami jak:
- upomnienie,
- nagana,
- kary finansowe,
- wypowiedzenie umowy o pracę,
- rozwiązanie umowy w trybie natychmiastowym, czyli tzw. „dyscyplinarka”.
Jakie są metody kontroli trzeźwości w pracy?
Kontrola trzeźwości w pracy musi być usankcjonowana w przepisach wewnątrzzakładowych, czyli w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym. Należy podkreślić, że w standardowych przypadkach prawo dopuszcza kontrolę trzeźwości pracowników wyłącznie przy użyciu metod, które nie wymagają badania laboratoryjnego. W praktyce taką kontrolę przeprowadza się za pomocą alkomatu, który musi posiadać aktualny certyfikat kalibracji.
Rodzaje testów wykorzystywanych w kontroli trzeźwości w pracy
Alkomaty, czyli analizatory wydechu dokonują pomiaru alkoholu w wydychanym powietrzu na kilka różnych sposobów, w zależności od rodzaju urządzenia. Możemy wyróżnić:
- alkomaty elektrochemiczne – najczęściej stosowany rodzaj alkomatów. Do pomiaru zawartości alkoholu wykorzystywana jest elektroda (wykonana z tlenku cynku lub innego materiału reagującego z alkoholem), która mierzy oporność elektryczną przepływającego powietrza,
- alkomaty na podczerwień – rodzaj alkomatu wykorzystujący światło podczerwone emitowane przez źródło podczerwieni, które przechodzi przez wydychane powietrze. Cząsteczki alkoholu pochłaniają promieniowanie, co wpływa na zmianę jego intensywności. W ten sposób detektor określa stężenie alkoholu,
- alkomaty półprzewodnikowe – urządzenie wykorzystujące technologię półprzewodnikową do pomiaru zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu. Przepływ prądu elektrycznego przez warstwę półprzewodnika (która jest pokryta tlenkiem metalu), sprawia, że cząsteczki alkoholu ulegają reakcji utleniania, co bezpośrednio wpływa na ich przewodność elektryczną, którą mierzy detektor.
W szczególnych przypadkach, jeżeli badanie wykonują uprawnione służby, kontrolę trzeźwości w pracy można przeprowadzić za pomocą testu laboratoryjnego – badania krwi. Dzieje się tak na przykład w sytuacji, kiedy niemożliwe jest przeprowadzenie badania przy użyciu standardowych metod, czyli za pomocą alkomatu, a także na żądanie pracownika.
Porady dla pracowników, jak przygotować się do kontroli trzeźwości w pracy
Jednym z obowiązków pracodawców, jest zapewnienie bezpiecznych warunków pracy, a kontrola trzeźwości to jeden z kluczowych środków zapobiegających potencjalnym wypadkom. Najważniejszą poradą dla pracowników jest zachowanie odpowiedzialności – nigdy nie pij alkoholu przed ani w trakcie pracy. Takie podejście pozwoli uchronić Ciebie, Twoich współpracowników oraz wszelkie inne osoby, które mogłyby ucierpieć w wyniku pracy pod wpływem jakichkolwiek środków psychoaktywnych.
