Transport drogowy jest jedną z trzech największych gałęzi polskiej gospodarki, a zgodnie z najnowszymi danymi swobodny przepływ towarów i osób ma bezpośredni wpływ na wytwarzanie połowy PKB w naszym kraju. Aby proces ten przebiegał sprawnie i bezproblemowo, konieczne jest poznanie istotnych aspektów regulujących umowy przewozu w Polsce. W tym artykule skupimy się na najważniejszych kwestiach prawnych, odpowiedzialności poszczególnych stron umowy, a także wskażemy różnice pomiędzy umową przewozu, a spedycji. Zapraszamy!
Czym jest umowa przewozu?
Umowa przewozu, nazywana potocznie po prostu zleceniem transportowym jest regulowana poprzez polski kodeks cywilny. Artykuł 774 ustawy w klarowny sposób definiuje umowę przewozu – jest to umowa o świadczenie przez przewoźnika usług, polegających na odpłatnym przewozie rzeczy lub osób w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Umowa przewozu tworzy określone prawa i obowiązki dla obu stron. Jedną z podstawowych cech umowy przewozu jest zobowiązanie przewoźnika do dostarczenia przewożonych rzeczy lub osób z miejsca początkowego do miejsca docelowego. Przewoźnik ma obowiązek zapewnić bezpieczny i terminowy przewóz zgodnie z uzgodnionymi wcześniej warunkami, z kolei zleceniodawca jest zobowiązany do terminowego opłacenia ustalonego wynagrodzenia za usługę.
Odpowiedzialność przewoźnika w ramach umowy przewozu jest szczególnie istotna. Jest on zobowiązany do zachowania należytej staranności w czasie przewozu i do ochrony przewożonych rzeczy lub osób przed szkodą. W przypadku zniszczenia lub zagubienia przewożonego towaru przewoźnik może być odpowiedzialny za wyrządzone szkody, chyba że udowodni, że szkoda wynika z okoliczności, których nie mógł uniknąć, że była to wina zleceniodawcy lub zewnętrznych czynników. Niezwykle ważnym zagadnieniem jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przewoźnika (OCP), które stanowi ochronę w takich sytuacjach.
Kiedy jest potrzebna umowa przewozu?
Umowa przewozu jest niezbędna wtedy, gdy istnieje potrzeba transportu osób lub rzeczy z jednego miejsca do drugiego w zamian za określone wynagrodzenie.
Kto wystawia umowę przewozu?
Zlecenie transportowe najczęściej wystawia przewoźnik. Drugą stroną umowy przewozu jest nadawca, który zleca wykonanie przewozu. Może zdarzyć się, że transport kierowany jest do innego podmiotu lub osoby trzeciej – wówczas kolejną stroną staje się odbiorca.
Elementy umowy przewozu
Umowa przewozu zawiera kilka stałych, istotnych elementów, które definiują warunki wykonania usługi. Oto kluczowe informacje, które powinny być zawarte w umowie przewozu:
- strony umowy: wskazanie stron umowy, czyli przewoźnika, nadawcy oraz (opcjonalnie) odbiorcy,
- przedmiot przewozu: dokładny opis ładunku (np. rodzaj, ilość, rozmiar i waga, w niektórych sytuacjach wartość), wraz z ewentualnymi wymaganiami dotyczącymi opakowania czy zabezpieczenia towarów,
- określenie trasy przewozu: wskazanie miejsca rozpoczęcia przewozu oraz miejsca docelowego, do którego przewoźnik zobowiązuje się dostarczyć ładunek lub pasażerów,
- warunki i czas przewozu: termin, w którym przewóz ma zostać zrealizowany, środek transportu, data, godzina, ewentualne przerwy na trasie i inne,
- wynagrodzenie: wysokość wynagrodzenia, warunki oraz terminy płatności za wykonaną usługę,
- odszkodowania: odpowiedzialność przewoźnika za ewentualne uszkodzenia lub utratę przewożonego towaru oraz uzgodnienie odszkodowań w przypadku zniszczeń, lub opóźnień w transporcie,
- dokumentacja: wymogi dotyczące dokumentów oraz innych istotnych informacji potrzebnych do realizacji przewozu,
- anulowanie lub zmiana umowy: wskazanie okoliczności i wymogów niezbędnych do anulowania, lub zmiany umowy, informacje na temat potencjalnych konsekwencji nieuprawnionego anulowania lub zmiany warunków,
- data i podpisy stron: podpisy stron oraz data zawarcia umowy przewozu.
Powyższe zestawienie zawiera jedynie przykładowe elementy umowy przewozu. W praktyce treść umowy zależeć będzie od rodzaju przewozu (transport towarów, osób), środka transportu, lokalizacji i innych czynników.
Procedura zawierania umowy przewozu
Procedurę zawierania umowy przewozu najczęściej możemy podzielić na następujące etapy:
- ustalenie warunków: strony określają warunki umowy przewozu. Są to takie kwestie, jak na przykład rodzaj i ilość przewożonych towarów, miejsce nadania i miejsce docelowe, terminy, odpowiedzialność za szkody, wynagrodzenie, dokumentacja. Na tym etapie zdefiniowane zostają najważniejsze warunki umowy,
- przygotowanie umowy: sporządzenie umowy przewozu na podstawie ustalonych wcześniej warunków,
- podpisanie umowy: umowa przewozu jest podpisywana przez strony. Podpisywanie dokumentu ma charakter potwierdzenia woli stron co do przyjęcia określonych praw i obowiązków.
Aby umowa przewozu była wiążąca, musi być zgodna z obowiązującymi zasadami polskiego prawa oraz zawarta w sposób dobrowolny. Prawo nie narzuca sztywnej formy zawierania umowy, a zatem może być zawarta nawet w formie ustnej, jednak z uwagi na duże ryzyko trudności w dochodzeniu ewentualnych roszczeń, zdecydowanie nie jest to rekomendowany sposób. Warto dodać także, że w kontekście transportu osób, dowodem zawarcia umowy przewozu jest wykupiony bilet.
Jaka jest różnica między umową przewozu a umową spedycji?
Chociaż zarówno umowa przewozu, jak i umowa spedycji dotyczą przemieszczania towarów, pomiędzy jednym a drugim rodzajem kontraktu istnieją wyraźne różnice. Definicję oraz zasady związane z umową spedycji (podobnie jak w przypadku umowy przewozu) znajdziemy w kodeksie cywilnym. Artykuł 794 kodeksu mówi, że „poprzez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem”.
Pozornie powyższa definicja jest bardzo podobna do umowy przewozu. Jaka zatem jest podstawowa różnica pomiędzy umową przewozu a umową spedycji? Decydującą kwestią jest tutaj zakres świadczonych usług. Umowa przewozu dotyczy wyłącznie transportu (towarów lub osób), podczas gdy umowa spedycji obejmuje, ale nie ogranicza się do samego przewozu. Zakres obowiązków spedytora jest znacznie szerszy, skupia się na organizacji oraz nadzorowaniu całego procesu przewozu i może dotyczyć na przykład działań związanych z załadunkami, rozładunkami, kwestiami logistycznymi czy prawnymi. Różnice te wynikają z odmiennych ról i funkcji, jakie pełnią przewoźnik i spedytor w łańcuchu dostaw. Przewoźnik skupia się na realizacji transportu, natomiast spedytor działa jako koordynator, dbając o harmonijną logistykę i efektywne zarządzanie procesem.
