Spedycja to jeden z działów transportu, który polega na organizowaniu całego procesu przewozu towaru. Prawnie definiuje ją art. 794 Kodeksu Cywilnego, który mówi, że przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Jednak pojęcie spedycji nie dla wszystkich i nie w każdej sytuacji jest zrozumiałe i często mylone z innymi formami organizacji procesu przewozu.
Definicja pojęcia spedycji
Doprecyzowując dość lakoniczną definicję kodeksową, umowa spedycji polega na dokonywaniu wielu czynności mających na celu terminowe, bezpieczne i ekonomiczne przesłanie ładunku z miejsca A do miejsca B. Jej istotą jest szeroko rozumiana organizacja przewozu, a nie sam przewóz, który może być zlecony innej firmie zajmującej się transportem. Jest ona więc pojęciem szerszym od umowy przewozu. Co ważne, sam spedytor także może dokonać przewozu. W tym wypadku nabywa on prawa i obowiązki przewoźnika.
Co wchodzi w zakres spedycji?
W zakres spedycji wchodzi nie tylko wybór przewoźnika i środka transportu, ale także przechowywanie i przetwarzanie dokumentów związanych z przesyłką, zlecenie składu i przechowania, ważenia i opakowania, przepakowania, zabezpieczenia, załadunku, ubezpieczenia, odprawy celnej, przewozu, konwojowania, odbioru oraz sprawdzenia zawartości lub stanu przesyłki. Do spedycji nie zaliczamy samego przewozu, przeładunku i czynności dodatkowych z nim związanych. Umowy spedycji sprowadza się do wykonania wszelkiego rodzaju usług pobocznych względem usługi przewozu, ułatwiających jej wykonanie, jednak nie będących usługą przewozu, o której mówi w art. 774 k.c.
Umowa spedycji a zlecenie spedycyjne. Poznaj różnice
Spedycja to rodzaj usługi, której zlecenie możliwe jest po zawarciu stosownej umowy, której forma jest dowolna, jednak dla celów dowodowych preferuje się jej pisemny charakter. Powinny się w niej znaleźć pełne dane zleceniodawcy oraz spedytora. Obowiązkowe jest także umieszczenie daty zawarcia umowy oraz okres jej trwania. W umowie należy również zawrzeć dane przewożonej przesyłki, rodzaje i zakres zleconych usług, a także wysokość wynagrodzenia za wykonanie usługi.
Zazwyczaj w obrocie handlowym umowę spedycji zastępujemy zleceniem spedycyjnym. To jej prostsza wersja i może mieć formę pisemną, elektroniczną, rzadziej telefoniczną, a nawet słowną. W treści muszą znajdować się wszystkie istotne elementy, które pozwolą na przewóz ładunku, a będą nimi w szczególności: jego rodzaj, sposób jego zabezpieczenia, jego wartość, czas dostawy czy termin płatności.
Warto pamiętać, że umowa spedycji lub zlecenie spedycyjne jest jedynym dokumentem, który w razie zaistnienia szkody częściowej lub całkowitej dowodzi, czy spedytor prawidłowo wykonał zadanie. W przypadku wystąpienia szkody ubezpieczyciel weryfikuje, czy spedytor dochował należytej staranności, tj. czy wykonał wszystko zgodnie z informacjami przekazanymi przez klienta w zleceniu spedycyjnym. To dowodzi, że najlepiej sporządzać taką umowę lub zlecenie w formie pisemnej lub elektronicznej.
Zlecającym spedycję może być każdy podmiot prawa cywilnego, także zwykła osoba fizyczna. Zlecenie spedycyjne określa w swojej treści poziom odpowiedzialności spedytora. W umowie spedycyjnej natomiast to Kodeks Cywilny wyznacza zakres jego obowiązków.
Dowiedz się czym jest i jak działa giełda transportowa. Przeczytaj artykuł.
Prawa i obowiązki stron umowy spedycji
Pamiętajmy, że jednym z podstawowych elementów umowy spedycji jest jej odpłatność. Głównym prawem każdego spedytora jest prawo do wynagrodzenia. Jego wysokość może być określona w taryfie (spedytor określa ogólne stawki za poszczególne czynności dla wszystkich swoich kontrahentów), albo w umowie (w formie kwotowej, ryczałtowej lub prowizyjnej). Jednocześnie w chwili zawarcia umowy spedycji i przyjęcia zlecenia spedycyjnego, spedytor zobowiązuje się do podejmowania czynności wymaganych do realizacji danego zlecenia na warunkach w nim określonych. Spedytor między innymi jest zobowiązany do udzielenia zleceniodawcy informacji o przebiegu procesu transportowego, a także ma obowiązek kontroli opłat naliczanych np. przez przewoźników.
Co ważne, spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi się posługuje przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w ich wyborze. Jest także zobowiązany do podejmowania czynności potrzebnych w uzyskaniu zwrotu nienależnie pobranych sum z tytułu przewoźnego, cła i innych należności związanych z przewozem przesyłki.
Działania spedytora powinny być zgodne z umową spedycji, a także z przepisami kodeksu cywilnego, dotyczącymi tego rodzaju umowy oraz przepisami dotyczącymi klasycznej umowy zlecenia.
Jaka jest odpowiedzialność spedytora?
Podstawowa zasada określająca odpowiedzialność spedytora jest taka, że odpowiada on za szkody wynikające z niewykonania, nieprawidłowego wykonania lub opóźnienia w wykonaniu umowy spedycji, o ile rzecz jasna nienależyte wykonanie umowy jest następstwem okoliczności, za które spedytor odpowiedzialności nie ponosi (471 k.c.). Ponadto, jeśli do wykonania zobowiązania posługuje się on innymi osobami, za ich działania ponosi odpowiedzialność jak za własne (474 k.c.). Tu ważne jest jednak to, że zawinione działanie lub zaniechanie ze strony tych osób zwalnia spedytora z odpowiedzialności, przenosząc ją na osoby, którymi się posłużył np. jeśli spedytor zlecił transport danego towaru konkretnym typem pojazdu, a przewoźnik zignorował to ustalenie, za szkodę wynikłą podczas przewozu odpowiada przewoźnik.
Różnica między zleceniem spedycyjnym a zleceniem transportowym
Jak widzimy wykonanie usługi spedycji w pewnych elementach do złudzenia przypomina zlecenie transportu towaru. Miejmy jednak na uwadze, że między tymi dwoma usługami istnieją dość wyraźne różnice. Jedną z nich to zakres stosowania. Umowa przewozu dotyczy tylko czynności z nim związanych, umowa spedycji dotyczy wszystkich elementów pobocznych związanych z przewozem, bez których nie mógł on mieć miejsca. Zasadnicza, praktyczna różnica pomiędzy umową przewozu, a umową spedycji sprowadza się jak widzimy do tego, że w przypadku tej pierwszej, strona umowy zobowiązuje się do przewiezienia towaru, natomiast w przypadku drugiej, do zorganizowania przewozu.
Zainteresował Cię temat? Dowiedz się więcej z artykułu zlecenie transportowe – o czym warto pamiętać?
Zakres odpowiedzialności spedytora a przewoźnika
Drugą różnicą, jaka występuje między tymi dwoma umowami, jest zakres odpowiedzialności za szkody z tytułu nienależytego ich wykonania. Przy spedycji odpowiedzialność spedytora jest węższa. Nie odpowiada on za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posłużył się do realizacji zlecenia, jeśli nie ponosi winy w ich wyborze (799 k.c.). Ze zleceniem transportowym natomiast, związana jest odpowiedzialność przewoźnika w formie rozszerzonej, czyli pierwszy przewoźnik ponosi odpowiedzialność za czyny i pomyłki każdej następnej osoby, z której usług korzystał przy wykonywaniu zlecenia przewozu.
